مجله علوم و فنون باغبانی ایران
سال چهارم شماره 3 (پاییز و زمستان 1382)

به منظور بررسی تنوع ژنتیکی خربزه های ایران تعداد 100 نمونه از خربزه های مناطق مختلف در قالب طرح لاتیس ساده در سال 1380 در موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج کشت گردید و هشت صفت مورفولوژیک > شامل: وزن میوه، مواد جامد محلول، وزن بذر هر میوه، درصد پوشش شبکه، تعداد میوه در بوته، قطر گوشت میوه، قطر حفره میوه و سفتی گوشت میوه اندازه گیری شدند.

آزمایشی به منظور بررسی اثرهای تیمار گرمادهی و نوع بسته بندی بر عمر انباری و کیفیت میوه های به انجام شد. میوه های به، به مدت 0، 36 و 72 ساعت در دمای 38 درجه سانتی گراد گرمادهی شدند و در کیسه های پلی اتیلن سوراخ دار و بدون سوراخ بسته بندی شدند و در دمای صفر درجه سانتی گراد به مدت 2.5 و 5 ماه نگهداری شدند. نتایج آزمایش نشان داد تیمار گرمادهی به مدت 36 ساعت به طور معنی داری سفتی بافت میوه را افزایش داد، از سوی دیگر میزان گسی گوشت میوه، و کاهش وزن میوه را پس از 2.5 و 5 ماه نگهداری در دمای صفر درجه سانتی گراد کاهش داد. میوه های تیمار شده پس از 5 ماه نگهداری در صفر درجه سانتی گراد به اضافه یک هفته در دمای 20 درجه سانتی گراد نسبت به شاهد سفت تر و دارای بتا - کاروتن بیشتر و گسی کمتری بودند.

در این پژوهش اثرات تنش های شوری و خشکی بر ویژگی های جوانه زنی نه رقم پیاز خوراکی ویژه کشت در مناطق گرمسیر و همچنین اثر خیساندن بذر در مواد شیمیایی قبل از کاشت، بر افزایش مقاومت به این تنش ها در رقم تگزاس ارلی گرانو مورد مطالعه قرار گرفت. در آزمایش اول تیمارها عبارت بودند از شاهد (آب مقطر)، محلول 25 میلی مول پلی اتیلن گلیکول 6000 (PEG) برای اعمال تنش خشکی و محلول 85 میلی مول کلرورسدیم برای اعمال تنش شوری. در آزمایش دوم بذرهای رقم تگزاس ارلی گرانو در محلول های 25 میلی مول PEG، 200 میلی گرم در لیتر اسیدجیبرلیک (GA3) و ترکیب آنها خیسانده شد و به مدت 21 روز در دمای 10 درجه سانتی گراد نگهداری شدند و سپس درصد و میانگین زمان جوانه زنی آن ها در تیمارهای شاهد، محلول 3.33 میلی مول PEG و محلول 170 میلی مول کلرورسدیم در سه مرحله (بلافاصله پس از پایان یافتن دوره خیساندن، یک هفته و دو هفته پس از پایان یافتن دوره) مطالعه گردید. بر اساس نتایج آزمایش اول، اثر منفی خشکی بر درصد جوانه زنی شدیدتر از اثر شوری بود ولی برای وزن خشک اندام هوایی و ریشه و طول ریشه اثر منفی شوری شدیدتر از خشکی بود. در اثر تنش ها درصد جوانه زنی رقم های "دسکس" و "میلکی" بسیار بالا و رقم "پی اکس" بسیار پایین بود. گر چه همبستگی معنی داری بین اثر دو تنش بر درصد جوانه زنی وجود داشت، ولی بعضی از رقم ها مانند "پریماورا" و "ساوانا" در شرایط شوری مقاوم تر از خشکی بودند. تفاوت رقم ها از نظر میانگین زمان جوانه زنی معنی دار بود، به طوری که رقم "پریماورا" بالاترین و رقم "ناستیک" پایین ترین میانگین زمان جوانه زنی را داشتند. همچنین تفاوت معنی داری از نظر وزن خشک اندام هوایی، وزن خشک ریشه و طول ریشه بین رقم ها مشاهده شد. نتایج آزمایش خیساندن بذر در مواد شیمیایی نشان داد که تیمارهای PEG و PEG+GA3باعث افزایش معنی دار درصد جوانه زنی نسبت به شاهد گردیدند. بر همکنش مواد شیمیایی و دوره انبارداری (نگهداری در 4°C) نیز معنی دار بود، به طوری که چنانچه بذرها بی درنگ پس از دوره پیش تیمار (صفر هفته) مورد آزمایش قرار گرفتند تیمارهای PEG, PEG + GA3، GA3 + PEG به طور معنی داری باعث افزایش درصد جوانه زنی نسبت به شاهد گردیدند، ولی اگر بذرها پس از یک و یا دو هفته انبارداری مورد آزمایش قرار گرفتند، فقط تیمار PEG +GA3 به طور معنی داری باعث افزایش درصد جوانه زنی نسبت به شاهد گردید. پیش تیمارهای خیساندن بذر باعث کاهش معنی دار میانگین زمان جوانه زنی در مقایسه با شاهد نیز گردید و اثر PEG از سایر تیمارها شدیدتر بود. این اثر مثبت پیش تیمارها در طول دوره انبارداری و همچنین در اثر تنش ها ثابت بود. با توجه به نتایج به دست آمده برای افزایش درصد جوانه زنی و همچنین افزایش سرعت جوانه زنی بذر پیاز رقم تگزاس، می توان از تیمارهای PEG و یا PEG+GA3 استفاده نمود.

در این آزمایش به منظور تعیین عوامل موثر در ریشه زایی قلمه های زیتون ''زرد'' رقم محلی ایران، اثرهای زمان و محل قلمه گیری و نوع بستر ریشه زایی در ارتباط با هورمون های اکسینی، در قالب طرح دو بار خرد شده در زمان با چهار تکرار و تعداد 20 قلمه در هر تیمار، ارزیابی شد. به این منظور شاخه های یک ساله به قطر حداکثر یک سانتیمتر و طول حداقل یک متر در 15 بهمن، اول اردیبهشت و 15 تیر به سه قسمت شامل قلمه های ابتدای شاخه، میان شاخه و انتهای شاخه تقسیم شدند. قلمه های تهیه شده از این قسمت ها با IBA در غلظت های 2000 و 3000 میلی گرم در لیتر، NAA در غلظت های 50 و 100 میلی گرم در لیتر، مخلوط IBA به غلظت 1250 با NAA به غلظت 50 میلی گرم در لیتر و آب خالص به عنوان شاهد تیمار شدند و در بسترهای شن شسته، مخلوط شن شسته به علاوه خاک و کود پوسیده دامی به نسبت مساوی و مخلوط 2.3 شن شسته به علاوه 1.6خاک و 1.6 کود پوسیده دامی کاشته شدند. پس از نگهداری قلمه ها به مدت 75 روز در گلخانه ای مجهز به سیستم مه افشان، اثرهای عوامل فوق روی تعداد قلمه های ریشه دار شده، تعداد قلمه های رشد کرده و تعداد، طول، قطر و وزن خشک ریشه در هر قلمه ثبت گردید. نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل آماری نشان داد که در مجموع بهترین زمان برای تهیه قلمه، اوایل تابستان است و قلمه های انتهایی شاخه ها همراه با بستر شن شسته و تیمار با IBAدر غلظت های 2000 تا 3000 میلی گرم در لیتر بهترین تیمارها می باشند.

تعیین نیاز سرمایی درختان گیلاس یکی از عوامل مهم در گزینش محل برای باغ های گیلاس می باشد. برای تعیین نیاز سرمایی جوانه های گل گیلاس (یازده رقم ایرانی و سه رقم خارجی) شاخه های حامل جوانه های گل در پاییز 1379 قبل از آغاز سرمای موثر جمع آوری شدند و تحت تیمارهای مختلف سرمایی قرار گرفتند. بررسی جوانه های گل رقم های مورد مطالعه با نگهداری شاخه های بریده شده در شرایط سرمایی موثر (1±5 درجه سانتی گراد) و به مدت 500، 700، 900 و 1100 ساعت مشخص نمود که این رقم ها دارای نیازهای سرمایی متفاوتی می باشند. به طوری که رقم های ''سلیژ بلامارکا''، ''فراسیدا'' و ''قرمز رضاییه'' دارای کمترین نیاز سرمایی و رقم های ''محلی کرج''، ''اراک''، ''ناپلئون''، ''سیاه مشهد''، ''حاجی یوسفی'' و ''مشهد'' دارای بیش ترین نیاز سرمایی بودند. همچنین پایان یافتن دوره خفتگی جوانه ها به تدریج با تجمع واحدهای سرمایی در شرایط مناسب دمایی اتفاق می افتد.

در سال 1380 طی آزمایشی اثرهای خاکپوش پلی اتیلن، الگوی کشت و دور آبیاری روی رشد و عملکرد سیب زمینی رقم ''اگریا'' بررسی شد. آزمایش به صورت کرت های دو بار خرد شده بود که در آن آبیاری با دو سطح (7 و 14 روز) به عنوان عامل اصلی، الگوی کشت با دو سطح (معمولی و زیگزاگ) به عنوان عامل فرعی و خاکپوش پلی اتیلن با سه سطح (پلاستیک شفاف، سیاه و بدون خاکپوش) به عنوان عامل فرعی فرعی در قالب طرح آزمایشی بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که دور آبیاری هر 7 روز یک بار در مقایسه با 14 روز یکبار قطر ساقه اصلی، وزن تر و خشک اندام هوایی، تعداد ساقه اصلی، ارتفاع بوته، وزن ژوخه در هر بوته، درصد ژوخه های بزرگ و عملکرد را افزایش می دهد. در حالی که باعث کاهش درصد مواد جامد محلول، درصد ژوخه های بسیار کوچک و کوچک شده است و روی صفات ماده خشک ژوخه و درصد ژوخه های متوسط بی تاثیر بوده است. الگوی کشت معمولی، وزن ژوخه در هر بوته را در مقایسه با الگوی کشت زیگزاگ افزایش داده است ولی سایر صفات به طور معنی داری تحت تاثیر این تیمار قرار نگرفت. در تیمارهای خاکپوش پلی اتیلن سیاه و شفاف، قطر ساقه اصلی، وزن تر و خشک اندام هوایی، تعداد ساقه اصلی، ارتفاع بوته، وزن ژوخه در هر بوته، عملکرد، درصد ژوخه های متوسط و بزرگ به طور معنی داری بیشتر از تیمار بدون پوشش می باشد اما درصد ژوخه های بسیار کوچک و کوچک به طور معنی داری کمتر از تیمار بدون پوشش است. برهمکنش آبیاری در الگوی کشت روی وزن ژوخه در هر بوته، آبیاری در خاکپوش روی وزن تر و خشک اندام هوایی، تعداد ساقه اصلی، عملکرد، وزن ژوخه در هر بوته و همچنین برهمکنش الگوی کشت در خاکپوش روی وزن ژوخه در هر بوته معنی دار بود. نتایج حاصل از آزمایش نشان می دهد که بهترین تیمار، خاکپوش پلی اتیلن سیاه، الگوی کشت معمولی و دور آبیاری هر 7 روز یکبار می باشد.

مرکبات یکی از محصولات مهم باغبانی است که نسبت به شوری حساس می باشد. به منظور بررسی اثر شوری در تجمع و توازن یون های مختلف و همچنین بررسی اثرهای احتمالی سدیم بر میزان جذب و تجمع پتاسیم در پایه های مختلف مرکبات آزمایشی آماری در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار طی سال های 81-1380 در دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز انجام شد. پایه های مورد استفاده در این آزمایش عبارت بودند از: نارنج (Citrus aurantium L.)، تایوانیکا (Citrus taiwanica L.) و لیموی آب ((Citrus limon L. که با چهار سطح شوری 0، 20، 40 و 60 میلی مول بر لیتر شوری آب آبیاری به مدت سه ماه در شرایط گلخانه تیمار گردیدند. میزان تجمع سدیم و پتاسیم در ریشه، برگ و شاخساره پایه های مختلف با استفاده از روش شعله سنجی اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که با افزایش سطح شوری میزان تجمع سدیم در اندام های مختلف گیاه افزایش یافت اما میزان پتاسیم کاهش یافت. روند تجمع سدیم و پتاسیم در اندام های مختلف پایه های مورد آزمایش متفاوت بود بدین ترتیب که در پایه نارنج میزان سدیم جذب شده در ریشه بیشتر از پایه های تایوانیکا و لیموی آب بود ولی در شاخساره پایه نارنج میزان تجمع یون سدیم کمتر از دو پایه دیگر بود. بر عکس میزان جذب و تجمع پتاسیم در ریشه نارنج کمتر ولی در شاخساره بیشتر از دو پایه دیگر بود و بدین ترتیب یکی از اثرهای شوری که بر هم زدن تعادل یون ها و محدود کردن جذب بعضی از عناصر غذایی است کاملا آشکار بود. جذب بیشتر سدیم در بعضی از اندام ها باعث کاهش جذب پتاسیم شد. از آنجا که پتاسیم یکی از عناصر غذایی ضروری در تغذیه گیاه می باشد که در باز و بسته شدن روزنه ها و فعل و انفعالات آنزیمی درگیر است، بنابر این کمبود آن در گیاه فتوسنتز را محدود کرده و سر انجام کاهش انتقال مواد فتوسنتزی به ریشه و به دنبال آن کاهش رشد را به همراه خواهد داشت.

پایه های رویشی ''M.9'' و ''M.26'' سیب از پایه های پا کوتاهی هستند که به میزان گسترده ای در ایجاد باغ های متراکم سیب استفاده می شوند. هدف از این پژوهش، بررسی نحوه سترون کردن، رفع فنلی شدن و پرآوری ریز نمونه های''M.9'' و ''M.26'' در شرایط درون شیشه ای بود. در این آزمایش ها از شاخه های بهاره ''M.26'' وتابستانه ''M.9'' استفاده شد و برای سترون کردن، ابتدا نمونه ها به مدت 30 ثانیه در اتانول 70% فرو برده شده و سپس با غلظت های مختلف محلول هیپوکلریت سدیم و یا کلرید جیوه تیمار گردیدند که مناسبترین نتیجه با کلرید جیوه 0.1% به مدت 3 و 5 دقیقه به ترتیب برای ریز نمونه های ''M.26'' و ''M.9'' به دست آمد. ریز نمونه های ''M.9'' پس از سترون کردن به محیط کشت MS حاوی 2 میلی گرم در لیتر BA و ریز نمونه های ''M.26'' به محیط MS با ویتامین های B5 حاوی 1 میلی گرم در لیتر BA منتقل شدند. محیط کشت هر دو پایه حاوی 0.1 میلی گرم در لیتر GA3 نیز بود. به منظور جلوگیری از فنلی شدن، روش های مختلفی به کار رفت که قرار دادن ریز نمونه های تازه کشت شده به مدت 6 روز در یخچال بهترین نتیجه را داد. در مرحله پرآوری، تاثیر سایتوکینین های BA و کینتین (به صورت جداگانه و ترکیبی) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج به دست آمده نشان داد که Kin تاثیری بر پرآوری نداشته و ترکیب BA و Kin موجب بهبود رشد شاخساره ها نسبت به BA تنها می شود. در مورد پایه ''M.9''، بالاترین میزان شاخه زایی با ترکیب 0.1+2 میلی گرم در لیتر BA+Kin و تعداد شاخساره های? 5 میلی متر با غلظت 1+1.5 میلی گرم در لیتر BA+Kin و در مورد پایه ''M.26''، بالاترین پرآوری با ترکیب 0.5+0.75 میلی گرم در لیتر BA+Kin به دست آمد هر چند که این ترکیب ها با بعضی از تیمارهای اعمال شده از نظر آماری در سطح 5% اختلاف معنی داری نداشتند.